Hiện nay, các khó khăn trong ngành công nghệ sinh học đang là một trong những trở ngại lớn cản trở sự phát triển của lĩnh vực này, vốn được kỳ vọng sẽ có vai trò quan trọng trong tương lai. Mặc dù Việt Nam sở hữu nhiều lợi thế về nguồn nhân lực cũng như hệ sinh thái nông nghiệp và môi trường phong phú, nhưng ngành công nghệ sinh học vẫn chưa đạt được bước tiến đáng kể. Tuaf sẽ phân tích các nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này và đề xuất những định hướng cần thiết để thúc đẩy sự phát triển bền vững cho ngành.
Mục lục bài viết
Rào cản từ chính sách và pháp lý
Một trong những vấn đề nổi cộm nhất là hệ thống cơ chế, chính sách chưa thực sự phù hợp và thiếu tính hấp dẫn để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sinh học. Các quy định liên quan vẫn còn chung chung, chưa có chính sách ưu đãi đặc thù.
Cụ thể, Nghị định 70/2018/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập tuy tạo ra sự linh hoạt nhất định nhưng lại khiến nhiều viện nghiên cứu công nghệ sinh học không còn được cấp ngân sách ổn định, từ đó dẫn tới việc doanh nghiệp e ngại hợp tác nghiên cứu – phát triển.
Ngoài ra, ở một số địa phương, việc thiếu nhận thức đúng về vai trò chiến lược của ngành khiến công nghệ sinh học chưa được đưa vào trọng tâm phát triển dài hạn.
Thiếu vốn đầu tư và tài chính nghiên cứu vẫn là điểm nghẽn
Một rào cản lớn không thể không nhắc đến là việc đầu tư cho công nghệ sinh học tại Việt Nam còn rất hạn chế. Nhiều phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia vẫn hoạt động trong điều kiện thiết bị lạc hậu, thiếu kinh phí bảo trì và nâng cấp.
Theo thống kê từ một số nguồn độc lập, tỷ lệ đầu tư cho R&D ngành công nghệ sinh học ở Việt Nam chỉ chiếm chưa đến 0,2% GDP – thấp hơn nhiều so với mức trung bình 1% của các nước phát triển trong khu vực như Hàn Quốc, Singapore. Điều này gây ra tình trạng gián đoạn trong nghiên cứu, không đủ ngân sách để theo đuổi các đề tài có chiều sâu hoặc quy mô lớn.
Đáng nói hơn, các doanh nghiệp trong nước vẫn ngại rót vốn vào công nghệ sinh học vì lo ngại rủi ro dài hạn và thiếu cơ chế chia sẻ chi phí thử nghiệm, thương mại hóa sản phẩm.
Thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao ảnh hưởng nghiêm trọng
Một trong những khó khăn âm thầm nhưng có ảnh hưởng lâu dài là sự thiếu hụt nhân lực có trình độ chuyên môn cao trong lĩnh vực này. Mặc dù hàng năm có hàng nghìn sinh viên tốt nghiệp từ ngành công nghệ sinh học, nhưng chỉ một số ít có khả năng đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của các công ty và viện nghiên cứu.
Nguyên nhân chủ yếu là do chương trình giảng dạy tại nhiều trường đại học chưa phù hợp với nhu cầu thực tế, thiếu các module chuyên sâu như công nghệ gene, kỹ thuật nuôi cấy tế bào gốc, và tin sinh học. Hơn nữa, kỹ năng thực hành trong phòng thí nghiệm của sinh viên vẫn còn hạn chế.
Hơn nữa, chế độ đãi ngộ thấp và ít cơ hội thăng tiến đã khiến nhiều người có năng lực chuyển sang các lĩnh vực khác hoặc đi du học và ở lại làm việc tại nước ngoài. Điều này làm Việt Nam luôn ở thế thụ động khi cần thực hiện các dự án nghiên cứu lớn
Khoảng cách giữa nghiên cứu và ứng dụng vẫn chưa được thu hẹp
Một nghịch lý trong nhiều năm qua là nhiều công trình nghiên cứu trong nước nhận giải thưởng và được đăng tải trên tạp chí quốc tế, nhưng lại không được ứng dụng vào sản xuất hoặc thương mại.
Nguyên nhân chính là sự kết nối giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp còn yếu kém. Việc thiếu cầu nối dẫn đến nhiều kết quả nghiên cứu bị “chôn vùi” hoặc không phù hợp với yêu cầu của thị trường.
Một số báo cáo chỉ ra rằng tỷ lệ bằng sáng chế về công nghệ sinh học được đưa vào thương mại thành công tại Việt Nam chưa đến 10% – con số này quá thấp so với tiềm năng
Thách thức riêng biệt của từng lĩnh vực
Không chỉ có khó khăn mang tính tổng thể, từng lĩnh vực cụ thể trong công nghệ sinh học cũng gặp những vấn đề riêng:
-
Y học: Việt Nam chưa hình thành được nền công nghiệp sinh học thực sự, số lượng sản phẩm ứng dụng Công Nghệ Sinh Học vào lâm sàng còn ít, đặc biệt trong các lĩnh vực mới như liệu pháp gen hay vaccine sinh học.
-
Nông nghiệp: Các giống cây trồng, vật nuôi ứng dụng Công Nghệ Sinh Học vẫn chưa cạnh tranh được với sản phẩm nhập khẩu. Tình trạng sâu bệnh kháng thuốc, biến đổi khí hậu tiếp tục đe dọa sản lượng.
-
Môi trường – công nghiệp: Ứng dụng Công Nghệ Sinh Học trong xử lý ô nhiễm và sản xuất năng lượng sinh học còn manh mún, thiếu mô hình thương mại hóa hiệu quả.
>> Xem thêm: Công Nghệ sinh học nên học trường nào?
Định hướng ngành công nghệ sinh học phát triển
Để tháo gỡ khó khăn và tạo bước chuyển mình thực sự, cần đồng bộ nhiều giải pháp mang tính hệ thống. Dưới đây là một số hướng đi then chốt:
-
Hoàn thiện khung chính sách: Xây dựng các chính sách đặc thù dành riêng cho Công Nghệ Sinh Học , ưu đãi vượt trội về thuế, đất đai, vốn, đồng thời đơn giản hóa thủ tục hành chính.
-
Tăng đầu tư vào R&D: Nhà nước cần ưu tiên ngân sách cho các dự án dài hạn, có tính ứng dụng cao. Song song đó, cần khuyến khích hình thức hợp tác công – tư để mở rộng nguồn vốn.
-
Nâng cao chất lượng đào tạo: Các trường đại học cần gắn đào tạo với nhu cầu thực tiễn doanh nghiệp, mở rộng hợp tác quốc tế và tập trung vào đào tạo chuyên sâu.
-
Kết nối chặt chẽ viện – trường – doanh nghiệp: Thiết lập cơ chế hỗ trợ chuyển giao công nghệ, thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong ngành Công Nghệ Sinh Học .
-
Tập trung phát triển mũi nhọn: Đầu tư trọng điểm vào Công Nghệ Sinh Học nông nghiệp (giống cây trồng vật nuôi), y dược (vaccine, dược liệu) và môi trường (xử lý chất thải sinh học).
Lời kết
Khó khăn của ngành công nghệ sinh học là điều không thể phủ nhận, nhưng vượt qua được những thách thức này cũng chính là chìa khóa để Việt Nam vươn lên mạnh mẽ trong kỷ nguyên khoa học – công nghệ mới. Chúng ta không chỉ cần tầm nhìn dài hạn, mà còn cần hành động cụ thể, nhất quán từ Nhà nước, các viện nghiên cứu, trường đại học và cộng đồng doanh nghiệp. Tuaf tin rằng, với sự đồng lòng và quyết tâm, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một nền công nghệ sinh học hiện đại, bền vững và vươn tầm quốc tế.
>> Xem thêm: Review ngành Công Nghệ Sinh Học
>> Xem thêm: Học Công Nghệ Sinh Học ra làm gì?