Mục lục bài viết
Bước ngoặt lớn: kháng sinh chỉ dùng để điều trị
Từ năm 2026, kháng sinh sẽ chỉ được phép sử dụng để điều trị bệnh động vật khi có chẩn đoán cụ thể và phải tuân thủ đơn thuốc của người có thẩm quyền. Đây là một bước ngoặt quan trọng, tạo ra cả thách thức lẫn cơ hội cho ngành chăn nuôi Việt Nam chuyển đổi sang hướng an toàn và bền vững hơn.
Chính sách tất yếu: loại bỏ kháng sinh phòng bệnh
Theo quy định của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, từ ngày 01/01/2026, việc dùng kháng sinh trong thức ăn chăn nuôi (TĂCN) với mục đích phòng bệnh sẽ bị cấm hoàn toàn. Trước đó, Việt Nam đã tiến hành siết chặt bằng cách cấm sử dụng kháng sinh kích thích sinh trưởng từ năm 2018.
Động thái này hoàn toàn phù hợp với xu thế quốc tế. Liên minh châu Âu (EU) đã áp dụng lệnh cấm từ năm 2006, và nhiều quốc gia ASEAN như Thái Lan, Indonesia cũng đang thực thi. Đây là yêu cầu tất yếu trong chiến lược toàn cầu chống kháng kháng sinh (KKS), nhằm bảo đảm an toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng.
Mối đe dọa từ kháng kháng sinh
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo kháng kháng sinh là một trong 10 mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn nhất. WHO dự báo đến năm 2050, thế giới có thể ghi nhận 10 triệu ca tử vong mỗi năm do tình trạng kháng thuốc nếu xu hướng hiện tại tiếp diễn.
Tại Việt Nam, tình trạng lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi vẫn phổ biến. Người chăn nuôi thường dùng kháng sinh trong thức ăn hoặc nước uống để “phòng bệnh” ngay cả khi vật nuôi khỏe mạnh. Điều này dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng.
Hệ lụy bao gồm: vật nuôi khó điều trị khi mắc bệnh, nguy cơ tồn dư kháng sinh trong sản phẩm, và làm giảm uy tín nông sản Việt trên thị trường quốc tế. Nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan từng nhấn mạnh: “Nếu hôm nay không hành động, ngày mai sẽ rất khó để có thuốc chữa bệnh hiệu quả cho người và vật nuôi”.
Thách thức lớn đặt ra cho ngành chăn nuôi
Chính sách cấm kháng sinh phòng bệnh là bước đi đúng đắn nhưng tạo ra không ít thách thức cho doanh nghiệp và người chăn nuôi.
Chi phí và rủi ro dịch bệnh
Việc không có kháng sinh kích thích sinh trưởng khiến vật nuôi dễ mắc bệnh hơn, tốc độ tăng trưởng chậm và hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) cao. Điều này trực tiếp làm tăng chi phí sản xuất, đặc biệt đối với các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ. Nguy cơ dịch bệnh (như ASF, PRRS, cúm gia cầm) cũng đòi hỏi người chăn nuôi phải áp dụng nghiêm ngặt các biện pháp an toàn sinh học.
Áp lực đổi mới công nghệ
Các công ty TĂCN buộc phải đầu tư nghiên cứu và phát triển (R&D) để tìm công thức thay thế kháng sinh. Các giải pháp tiềm năng bao gồm enzyme, probiotics, acid hữu cơ, và thảo dược.
Ngành chăn nuôi Việt Nam cần nhanh chóng đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe từ EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, trong khi công nghệ và quy mô còn nhiều hạn chế.
Giải pháp và sự chuyển mình của doanh nghiệp
Nhiều doanh nghiệp đã chủ động thay đổi trước lộ trình cấm kháng sinh. Khối FDI (như C.P, De Heus, CJ, Japfa) đẩy mạnh nghiên cứu công thức thức ăn không kháng sinh và đầu tư chuỗi chăn nuôi khép kín.
Doanh nghiệp trong nước như GreenFeed, Dabaco, Masan MEATLife xây dựng thương hiệu dựa trên sản phẩm thịt “không kháng sinh”. Ngành dược thú y chuyển dịch sang vaccine, chế phẩm vi sinh và thảo dược. Công ty R.E.P Biotech đang phát triển giải pháp dùng probiotics để thay thế kháng sinh.
Hướng đi thay thế kháng sinh: công nghệ sinh học và thảo dược
Các chuyên gia khuyến nghị cần triển khai đồng thời nhiều giải pháp để giảm phụ thuộc kháng sinh.
Tiềm năng của dược liệu và thảo mộc
Theo ThS. Lê Bá Hiệp, Giám đốc Ban kỹ thuật Greengroup, thảo dược là giải pháp thay thế đầy tiềm năng. Các loại như tỏi, gừng, sả, quế chứa hoạt chất kháng khuẩn, kích thích tiêu hóa và tăng miễn dịch cho vật nuôi. Việc sử dụng thảo dược an toàn, thân thiện môi trường, và gia tăng giá trị cho nông sản “sạch”.
TS. Nguyễn Văn Chào và TS. Hồ Thị Dung (Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế) cũng nhấn mạnh dược liệu, probiotic, prebiotic và postbiotic là các lựa chọn tiềm năng. Các nghiên cứu cho thấy, bổ sung sản phẩm lên men và beta-glucan giúp giảm tỷ lệ tiêu chảy, hạn chế vi khuẩn kháng thuốc như E. coli và tăng cường miễn dịch cho gia súc, gia cầm.
Chiến lược tổng thể và hỗ trợ kỹ thuật
PGS.TS Lê Quang Thông (Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh) nhấn mạnh: “Kháng sinh không phải giải pháp duy nhất. Chúng ta cần chiến lược tổng thể kết hợp khoa học, công nghệ và quản lý.”
Rémi Nono Womdim, Trưởng đại diện FAO tại Việt Nam, khẳng định thực hành chăn nuôi tốt, an toàn sinh học và tiêm phòng là điều thiết yếu để giảm nhu cầu kháng sinh.
Cơ hội phát triển bền vững trong thách thức
Về dài hạn, lệnh cấm kháng sinh phòng bệnh mang lại nhiều lợi ích. Lệnh cấm sẽ thúc đẩy chăn nuôi an toàn, bền vững, đáp ứng yêu cầu xuất khẩu. Đồng thời, nó nâng cao giá trị thương hiệu nông sản Việt và khuyến khích đổi mới công nghệ trong ngành.
Để chuẩn bị cho mốc 01/01/2026, các chuyên gia đề xuất: doanh nghiệp TĂCN cần đầu tư R&D; người chăn nuôi thay đổi thói quen; ngành dược thú y đẩy mạnh sản xuất vaccine, chế phẩm sinh học; và cơ quan quản lý tăng cường giám sát.
Việc tuân thủ Nghị định số 13/2020/NĐ-CP là bước ngoặt lớn, vừa là thách thức, vừa là cơ hội để TĂCN Việt Nam chuyển sang mô hình sản xuất an toàn và hội nhập quốc tế.
Với những thách thức và cơ hội mới trong ngành chăn nuôi thú y, việc cập nhật kiến thức chuyên môn từ các trường đại học uy tín là vô cùng quan trọng. Bạn có thể tìm hiểu thêm về các chương trình đào tạo chuyên sâu về Thú y tại: https://tuaf.vn/nganh-thu-y
Nguồn: Tạp chí Chăn nuôi Việt